| 
           
      
  
           
  |               
             
                
            
            
               PHẬT GIÁO VIỆT NAM
            
            
            
              
            
              
                
                   
                  - 
                  KIẾN THIẾT VĂN MINH 
 
                  
                
                
                   
                  - 
                  PHẬT GIÁO VIỆT NAM
 
                  
                
                
                   
                  - Thích 
                  Đức Nhuận
 
                  
                
                
                   
                  - 
                  --o0o--
 
                  
                
                - 
                  
 
                - 
                
                Giá trị của một học thuyết là ở chổ kiến thiết được một nền văn 
                minh bằng học thuyết đó. Phật Giáo Việt 
                
                Nam 
                đã có một thời tạo nên nền văn minh mới cho dân tộc sau một 
                thiên kỷ bị người Tàu cai trị. 
 
                - 
                
                Nền văn minh này chẳng những đã chấm dứt nổi cảnh ngoại xâm và 
                nội loạn, mà còn giác ngộ tinh thần dân tộc lại với mình, để 
                tổng hợp cả Tam giáo, thống nhất quốc gia, theo đúng tinh thần 
                Phật. Cho nên, xuyên qua lịch sử văn minh Phật thời Lý - Trần và 
                nhận xét rõ Tinh Thần Nhân Chủ Xã Hội Của Phật Giáo, tất nhiên 
                ta đã có thể hình dung ra nổi một nền văn minh Phật tương lai 
                như thế nào. Vì nền văn minh ấy, xưa cũng như nay, đều bắt nguồn 
                ở tinh thần Phật, để xây dựng một xã hội có Nhân Đạo, có Tự Do, 
                Hạnh Phúc cho tất cả mọi người, mọi giống, dù theo Phật Giáo hay 
                không theo Phật Giáo. 
 
                - 
                Để 
                chứng minh thêm cho nền văn minh Phật vốn thực là như thế nào, 
                trước hết cần phải có một quan niệm về văn minh cho thật đúng 
                nghĩa, để sau khi vào hành động có thể tránh khỏi những đổ vỡ 
                trong công cuộc kiến thiết, làm giảm giá trị của nền văn minh 
                Phật như đã được nói đến ở những phần trên. 
 
                - 
                1. 
                QUAN NIỆM VỀ MÔT NỀN VĂN MINH ĐÚNG NGHĨA  
 
                - 
                
                Hai tiếng ‘Văn Minh’ đã được đem diễn tả từ đông sang tây, coi 
                như hai loại khác nhau: Văn minh Đông phương và văn minh Tây 
                phương. Rồi nhỏ nhặt hơn nữa, là chia ra nhiều nền văn minh 
                riêng của từng địa phương, như: văn minh Hy Lạp, văn minh Ấn Độ, 
                văn minh Trung Hoa, văn minh Việt Nam v.v... Nếu quan niệm văn 
                minh như vậy thì chỉ có thể nhìn thấy một góc cạnh của nền văn 
                minh toàn diện mà thôi. Thí dụ khi nói tới văn minh Đông phương 
                thì chỉ coi nó có giá trị về mặt tinh thần đạo đức nhiều hơn về 
                mặt tiến bộ vật chất. Còn nếu nói tới văn minh Tây phương thì 
                trần truồng chỉ có giá trị tiến bộ về vật chất hơn về tinh thần 
                đạo đức. 
 
                - 
                Mà 
                sự thật lại là như vậy. Vì từ khi nền văn minh Âu Châu tiến bộ 
                thì lịch sử nhân loại, đã thấy diễn ra những gì qua hai cuộc thế 
                chiến và lịch sử nhân loại đã không nói lên được những tiếng nói 
                đẹp đẽ nào bên cạnh tiếng kêu hò diệt chủng, áp bức, thống trị 
                các giống da đỏ, da đen, da vàng dưới gót sắt của bọn thống trị?
                
 
                - 
                
                Lại nữa, nếu lại quan niệm rằng: văn minh chỉ là hưng thịnh của 
                một quốc gia dân tộc, theo địa phương chủ nghĩa, thì tức là đã 
                đề cao chủ trương ăn cướp của bọn phong kiến thực dân, qua tinh 
                thần chủng tộc đó. Ví thử tự hỏi xem văn minh Trung Hoa đã có 
                được những giá trị gì, ngoài cái tinh thần tự túc tự mãn của 
                người Hán, trong việc diệc chủng ở bốn chung quanh, từ xưa tới 
                nay? Ấy là chưa kể đến những nề văn minh khác ở bên trời Âu, như 
                tinh thần cách mạng 1789 của Pháp, tinh thần dân chủ của Anh, 
                tinh thần quốc xã của Đức v.v... tất cả đều vẫn chỉ là những thứ 
                văn minh ấy, kẻ chiến thắng nếu tự cho mình là văn minh khi kẻ 
                gieo rắc ánh sàng của văn minh cho kẻ khác, thì ‘kẻ khác’ - là 
                bao nhiêu dân tộc chiến bại kia - lại nhìn ‘cái gọi là văn minh 
                của kẻ chiến thắng nọ’ là dã man hết chỗ nói. 
 
                - 
                
                Người Việt đã cảm thấy điều đó, qua cột đồng Mã Viện của văn 
                minh Trung Hoa, qua máy đoạn đầu dài ‘guillotine’ của văn minh 
                Pháp quốc. Cho nên người Việt đã mất hết tin tưởng vào những thứ 
                văn minh nọ ngoài tin thần văn minh của Phật. Vì đạo Phật không 
                đến với mọi người bằng thế lực của ngoại xâm, đạo Phật không đội 
                lốt thống trị của một ngoại ban nào. Đạo Phật chẳng hề chủ 
                trương giác ngộ Phật tâm và Phật tính của mỗi con người, ở mỗi 
                giai cấp, ở mỗi dân tộc để cùng sống và giúp tiến hóa lẫn nhau, 
                hầu xây dựng một xã hội có lý tưởng nhân đạo, có lập trường Nhân 
                Chủ, có ý thức nhân sinh thôi. Đó là quan niệm văn minh của Phật 
                Giáo vậy. 
 
                - 
                Vì 
                thế, nói văn minh Phật Giáo không có nghĩa là nói riêng đến tinh 
                thần đạo đức Á Đông suông thôi, rồi không nhấn vào tiến bộ khoa 
                học, vào giải pháp áo cơm cho chúng sinh; hoặc không có nghĩa là 
                quá thiên về văn minh vật chất Tây phương kiểu xâm lược dã man. 
                Bởi đạo Phật lấy giác ngộ của con người để giải thoát Luân Hồi, 
                cải tạo Tự Nhiên và cải tạo Nhân Sinh thì không có một thứ tiến 
                bộ kỹ thuật khoa học nào lại đuổi kịp được, không một thứ đạo 
                đức nào có thể bì kịp khi Phật lấy ‘ơm làm lành đạo cả’ (y, 
                bát), khi Phật lấy sự bình đẳng về màu da, tiếng nói, về chủng 
                tộc quyền lợi, ngụ trong câu: ‘Nhất nhất chúng sanh đều bình 
                đẳng’. 
 
                - 
                
                Rồi thử tự hỏi xem: những tiến bộ về khoa học của các cường quốc 
                trong cuộc chinh phục không gian đã làm thay đổi được những gì 
                quan trọng trong ba nghìn nghìn thế giới, và đã thay đổi được 
                những gì ngoài mọi khổ não do thiên nhiên tạo ra: sinh, lão, 
                bệnh, tử, nắng, mưa, gió, rét của cõi vô thường. 
 
                - 
                
                Rồi lại tự hỏi xem: nhân loại đã tự giác ngộ để tiến bộ đến 
                những bước nào, trong thập pháp giới của Phật, đến như bản Hiến 
                Chương Liên Hiệp Quốc cũng còn phải bổ túc bằng Tuyên Ngôn Quốc 
                Tế Nhân Quyền, mà nhân loại cũng vẫn chưa có ‘Nhân Quyền’ chưa 
                có hòa bình, và vẫn cứ bị đe dọa thường xuyên. 
 
                - 
                
                Nhìn sang bức màng sắt, hàng ngũ Quốc tế đại đồng của thế giới 
                cộng sản cũng càng ngày càng đổ vỡ vì tinh thần địa phương của 
                mỗi quốc gia dân tộc đang nổi dậy. Phải chăng đó là một thất bại 
                của chủ trương văn minh kiểu Marxism: đã không giải quyết nổi 
                vấn đề quyền lợi sống còn của chủng tộc, lại thiếu tinh thần 
                giác ngộ của Nhân Chủ, trong việc xây dựng lý tưởng người? Nên 
                cái nền tảng học thuyết bắt nguồn từ triết lý Duy Vật quả là 
                không xây dựng nổi một nền văn minh nhân loại toàn diện. 
                
 
                - 
                
                Còn nhìn về bên này bức rào thưa của Thế Giới Tự Do thì các 
                cường quốc vẫn cứ mâu thuẫn nhau vì quyền lợi, vẫn chưa ý thức 
                được xem vai trò lịch sử tiến hóa của nhân loại phải đi về đâu; 
                và các nhược tiểu thì dù có giác ngộ chân lý Phật, có muốn xây 
                dựng một nền văn minh Phật, nhưng cũng vẫn còn cứ bị cản trở bởi 
                tất cả những cái gì là thiếu thông cảm, là thiếu giác ngộ của 
                các cường quốc? Nên thật là chưa có cơ xây dựng nổi một xã hội 
                lý tưởng chung cũng như riêng, theo ý muốn của nhân loại đang 
                khắc khoải hoang mang. 
 
                - 
                
                Nói tóm lại, nhân loại vẫn còn phải chờ sự giác ngộ về một quan 
                niệm văn minh đúng nghĩa, như văn minh Phật, mới có thể giải 
                thoát khỏi những bế tắc của lịch sử, những mâu thuẫn chiến 
                tranh, hầu mang lại hòa bình, hạnh phúc và con người đang mong 
                mỏi, đợi chờ. 
 
                - 
                2. 
                CHỦ TRƯƠNG KIẾN THIẾT VĂN MINH PHẬT 
 
                - 
                
                Sau khi đã ý thức được thế nào là một nền văn minh đúng nghĩa 
                theo tin thần đạo Phật, không méo mó theo riêng góc cạnh vật 
                chất hay tinh thần, địa phương hay suốt mặt thì người Phật tử 
                mới có đủ căn bản giác ngộ để chủ trương xây dựng một nền văn 
                minh mới. 
 
                - 
                Mà 
                xây dựng như thế nào đây? 
 
                - 
                a) 
                Xây dựng văn minh Phật không phải chỉ là việc đưa Phật Giáo ra 
                nắm chính quyền, như một số chính khách lầm tưởng, theo kiểu 
                ‘tranh quyền cướp nước’ của thứ chính trị thiển cận. Vì căn bản 
                kiến thiết văn minh Phật là ở sự giác ngộ lý tưởng Phật, chứ 
                không ở sự tranh đoạt chính quyền. 
 
                - 
                b) 
                Xây dựng văn minh Phật cũng không phải là tìm cách tiêu diệt tất 
                cả mọi nề văn minh khác, mọi gốc tôn giáo khác, rồi để biến mình 
                trở thành một chính thể độc tài, một tôn giáo độc tôn. Vì hành 
                động như vậy là phản lại tinh thần văn minh Phật: điểm này đã 
                được Phật Giáo Việt chứng minh, qua Triều Lý với chủ trương Tam 
                Giáo Đồng Lưu, để vừa phát huy tinh thần Phật, vừa giúp đỡ ngoại 
                đạo, hòng cùng sống và giúp tiến, theo luật Nhân Quả Biện Chứng, 
                nghĩa là ‘không có Cái Này thì chẳng có Cái Kia; cũng như Cái 
                Này có thì Cái Kia cũng có; cả hai’, ‘Cái Này và Cái Kia đều hỗ 
                tương nhau mà sinh sinh hóa hóa’. Chính vì lẽ sống còn cùng nhau 
                đó mà chính quyền nhà Lý, tuy mang danh là chính quyền của Phật 
                Giáo do Phật Giáo tạo nên, bởi bàn tay của các vị Thượng Tọa 
                nhưng trên thực tế vẫn là chính quyền của toàn dân. Cho nên có 
                thể nói sự phồn thịnh của Nho Giáo, từ nhà Trần về sau, cũng bắt 
                nguồn từ nhà Lý vậy. Vì chính Phật Giáo Triều Lý đã khởi xướng 
                nên việc xây Văn Miếu thời đức Khổng Tử, họa hình Thất Thập Nhị 
                Hiền, và mở khoa thi Tam Giáo. Rồi cũng chính Phật Giáo Lý - 
                Trần đã khai sinh ra vị Trạng Nguyên đầu tiên của nước Việt, là 
                Nguyễn Văn Thịnh, dù ông này sau có phạm tội phản quốc mà nhà Lý 
                cũng không nỡ khép vào tử tội. 
 
                - 
                c) 
                Xây dựng văn minh Phật lại cũng không phải là việc cất nên nhiều 
                chùa chiền, bày ra nhiều lễ nghi để mê hoặc nhân tâm, để rồi 
                biến đạo Phật thành một thứ tôn giáo, như mọi tôn giáo tà mị đã 
                thấy trong xã hội loài người. Sau hết, dù Phật giáo cũng chia rẽ 
                hai ngả Đạo và Đời, dù Phật Giáo cũng đã mang ít nhiều hình thức 
                của một tôn giáo, nhưng đó chỉ là một khía cạnh hay là một 
                phương tiện dể dẫn dụ người ta đi tới chỗ giác ngộ giáo lý thôi.
                
 
                - 
                Để 
                chứng minh cho những nhận xét trên, lịch sử Phật Giáo cũng đã có 
                ghi những sự việc, như chuyện một vị sư Trung Hoa khi đắc đạo đã 
                đem chẻ tượng Phật trong chùa ra dùng làm củi đun bếp rồi lý 
                luận rằng: ‘Khi chưa giác ngộ đạo thì phải lấy tượng Phật làm 
                tượng trưng; còn khi đã giác ngộ rồi thì Phật ở trong lòng mình, 
                đâu còn ở pho tượng gỗ kia nữa mà không bỏ đi?’ 
 
                - 
                
                Xây dựng văn minh Phật là giác ngộ Phật tính ở ngay trong lòng 
                mình, để xây dựng một lý tưởng. Trong xã hội lý tưởng đó, con 
                người làm chủ lấy mình, và làm chủ cả vũ trụ, không có ai làm 
                chúa loài người hết, Phật cũng không còn cần cứu độ ai nữa: 
                Chúng sanh đã biết tự cứu lấy mình, theo phương châm chỉ đạo của 
                Phật, hay của bất cứ một phương tiện nào khác, miễn sao con 
                người có thể đạt tới chân ý nghĩa của nền văn minh Phật Giáo. 
                
 
                - 
                3. 
                XÃ HÔI LÝ TƯỞNG VĂN MINH PHẬT 
 
                - 
                Ở 
                hai phần trên đã thấy rõ quan niệm về một nền văn minh đúng 
                nghĩa và về một chủ trương Kiến Thiết Văn Minh Phật Giáo, để sau 
                này có thể ý thức rõ xã hội lý tưởng văn minh Phật mà nhân loại 
                phải đi tới. 
 
                - 
                a) 
                Giác ngộ lập trường người để tranh đãu với vũ trụ, hầu giải 
                thoát cho con người khỏi khổ não bởi tự nhiên, đồng thời biến 
                cải và lợi dụng những luật tắc của tự nhiên để giúp ích cho đời 
                sống người, đó là chủ trương của Phật Giáo để giải cho con người 
                thoát kiếp luân hồi theo về ngả Đạo. Nhưng cũng còn là chủ 
                trương đem bộ óc và bàn tay của con người vào việc chinh phục vũ 
                trụ ở ngả Đời, như các nhà khoa học đang tiến tới. Vì chỉ có 
                phương pháp tranh đãu với vũ trụ để giải thoát cho con người 
                khỏi bị thiên nhiên chi phối như thế mới giúp cho con người tiến 
                tới cõi hạnh phúc. Điều đáng tiếc hận cho nhân loại từ trước tới 
                nay là không mang sự giác ngộ tư tưởng, không đem phát minh khoa 
                học ra chinh phục vũ trụ, giúp ích cho đờI sống con người mà chỉ 
                nghĩ tới việc tiêu diệc lẫn nhau để sống một cách tối vô nhân 
                đạo. Nên để noi theo công việc khám phá vũ trụ để tìm tới Ba 
                nghìn nghìn thế giới của chư Phật, mãi đến nay nhân loại mới 
                toan tính đến công cuộc chinh phục không gian và tìm cách lên 
                nguyệt cầu. Như vậy quả là Đức Phật đi trước nhân loại về quan 
                niệm chinh phục vũ trụ kể từ 2500 năm về trước, và không biếc 
                bao nhiêu năm về mai hậu nữa. Chúng ta tự hỏi, có lý thuyết nào, 
                có tôn giáo nào thấy trước và thấy rõ, thấy đúng như Đức Phật để 
                đặt mình ngang với Ngài chăng? Chính vì chủ trương giác ngộ của 
                con người để chinh phục vũ trụ, giải thoát nhân sinh, mà người 
                ta quyết nghĩ rằng: Đạo Phật là khoa học tối cao về cả hai mặt 
                viễn kiến và thực chứng. Đối với người Phật Giáo Việt ta hiện 
                nay tuy chưa tiến bộ bằng người về khoa học chinh phục không 
                gian, nhưng với sự giác ngộ tinh thần Nhân Chủ để xây dựng một 
                nền triết học Duy Nhân tưởng như thế cũng đủ hơn người trong 
                cuộc chiến tranh ý thức hệ Duy Tâm và Duy Vật hiện tại rồi.
                
 
                - 
                
                Chỉ có nền triết học Duy Nhân mới đưa con ngườI thoát khỏi những 
                ấu trĩ của hai ý thức hệ Tâm-Vật, hầu mang lại hòa bình hạnh 
                phúc cho nhân loại mà thôi. 
 
                - 
                b) 
                Giác ngộ lập trường dân tộc để hỗ tương sinh hoạt xã hội: 
                
 
                - 
                
                Mỗi dân tộc có một nguồn gốc khác nhau, màu da, tiếng nói khác 
                nhau. Cũng như mọi tư tưởng phát sinh cũng do chỗ khác biệt về 
                hoàn cảnh đó mà biến thái. Nên khi chung sống với nhau thường 
                phát sinh mâu thuẩn tư tưởng, kỳ thị nhau về chủng tộc, đánh giá 
                trị nhau về trình độ tiến hóa hay lạc hậu, để rồi xâm lược nhau 
                ở trên tất cả mọi địa hạt. 
 
                - 
                
                Điển hình cho sự xâm lược toàn diện này, có thể lấy ngay xã hộI 
                Việt làm thí dụ. Vì mảnh đất bé nhỏ này đã chứa đựng bao trào 
                lưu tư tưởng Đông Tây Kim Cổ, và đã chịu bao nhiêu phen thống 
                trị ngoại bang, nhưng nhờ có căn bản tư tưởng Việt vững, lập 
                trường dân tộc Việt bền, nên chúng ta không bị mất nguồn gốc, 
                mất nòi giống mà còn có thể hỗ tương với các nguồn tư tưởng 
                khác, dân tộc khác để sống tới ngày nay. Chủ trương Hỗ Tương 
                Sinh Hoạt này có thể chia làm hai thời kỳ: 
 
                - 
                
                Thời Thứ Nhất, là sau nạn Bắc thuộc gần một nghìn năm đô hộ, dân 
                tộc Việt lấy lại quyền Tự Chủ, nhưng lòng người chia rẽ bởi ý 
                thức hệ mới xâm nhập: Lão, Phật và Khổng, nên không thể nào 
                thống nhất để tự cường được. Mãi đến đời nhà Lý Phật Giáo mới 
                đứng ra làm công việc hỗ tương sinh hoạt cộng đồng Tam Giáo, để 
                mở cho nước Việt một thời đại mới.  
 
                - 
                
                Thời thứ hai, là xã hội hiện tại thì người Việc được hấp thụ 
                thêm văn hóa quốc tế, từ bốn phương mang lại, nhưng vì chưa dung 
                hòa kỹ nên mới sinh ra nhiều mâu thuẫn về tôn giáo và đảng phái 
                giai cấp, tranh dành nhau, chẳng khác gì thời Thập Nhị Sứ Quân 
                xưa. Tình trạng này chỉ có thể ổn định được nhờ phương pháp Hỗ 
                Tương Sinh Hoạt của Phật Giáo (như đã nói trong phần Nhân quả 
                Biện Chứng). Điểm đáng tiếc trong việc áp dụng phương pháp Hỗ 
                Tương Sinh Hoạt của Phật Giáo là ở chỗ Phật Giáo, sau ngày cách 
                mạng 1-11-1963, đã bị tinh thần dân tộc thúc đẩy quá mạnh, khiếm 
                một số người ngộ nhận là Phật Giáo chủ trương tôn giáo độc tôn. 
                Thêm vào đó là những mặc cảm tầm thường của người đời cho rằng: 
                Phật Giáo chủ trương làm chính trị. Nên vội đưa ra những hành 
                động phá hoại lẫn nhau, khiến Phật Giáo vì đó mà chịu điều khen 
                chê không đúng sự thật. Nhưng nếu hiểu rõ chủ trương Hỗ Tương 
                Sinh Hoạt của Phật Giáo ở thời kỳ thứ nhất trên, tất phải tin 
                tưởng rằng: Phật Giáo vẫn còn mang một sứ mệnh trong công cuộc 
                thống nhất dân tộc về góp phần giải quyết hòa bình cho nhân loại 
                ở tương lai. Mà lại không phải vì Phật Giáo hay vì một lẽ riêng 
                tư gì hết, ngoài lẽ sống còn của con người. 
 
                - 
                c) 
                Giác ngộ tình thương của con người để giải quyết hòa bình nhân 
                loại: 
 
                - 
                
                Nhân loại chiến tranh vì Tham, Sân , Si. Vì chính cái bệnh tham 
                sân si đó đã tạo ra những nghiệp quả luân hồi, hết thế hệ này 
                qua thế hệ khác.  
 
                - 
                
                Hậu quả của hai cuộc thế chiến vừa qua như thế nào, nhân loại 
                hãy còn sợ hãi chưa quên. Nhưng muốn giải quyết hòa bình tất 
                không thể giác ngộ nhân đạo, lấy tình thương ra giải quyết mọi 
                mâu thuẫn như: tiêu diệt, thống trị, áp bức, bóc lột lẫn nhau. 
                Mà đích ra là phải thay vào đó bằng những công nghiệp đại nhân, 
                đại nghĩa là các việc giúp đỡ lẫn nhau để cùng sống và giúp 
                tiến. Có thế thì nhân loại mới mong có hòa bình được. Một triết 
                gia kiêm chính trị gia Việt X, Y. Lý Đông A cũng đã nói: ‘Nhân 
                loại chiến tranh không phải vì văn minh quá, hay ngu xuẩn quá, 
                mà vì dưới đáy tầng thế giới còn nhiều áp bức quá. Những áp bức 
                đó dần dần lớn lên, gây thành những cuộc chiến tranh quy mô hơn 
                nữa. Cho nên sau chiến tranh người ta vẫn lo sợ còn có những 
                cuộc chiến tranh khác tiếp theo v.v...’. Đấy là tất cả những 
                nguyên nhân phát sinh ra chiến tranh và cũng là nguyên nhân để 
                giải quyết hòa bình. 
 
                - 
                
                Nhân loại hiện đang đứng trước cửa ngõ của một cuộc chiến tranh 
                mới có pha màu sắc về tư tưởng, và nhân loại cũng đang tìm biện 
                pháp tránh chiến tranh đó. Vì cuộc thế chiến thứ ba kia sẽ không 
                còn kẻ thắng người bại: Tất cả thế giới loài người sẽ bị tiêu 
                diệt bởi nguyên tử lực, do các cường quốc chế tạo sẵn, dù chưa 
                dám đem ra để tự sát, Nếu nhân loại không sớm giác ngộ tình 
                thương, nếu các cường quốc còn cứ coi nhược tiểu là một mối lợi 
                riêng tư để tranh chấp nhau, để kéo dài chiến tranh ra mãi thì, 
                chính các cường quốc sẽ bị suy yếu, trước khi nhược tiểu sẽ bị 
                tiêu diệt. 
 
                - 
                
                Chúng ta tự hỏi xem: Ai có thể cứu được nhân loại thoát khỏi họa 
                chiến tranh? Ngoài sự giác ngộ tình thương của nhân loại để tự 
                cứu lấy nhân loại thì còn biết trong mong vào ai!  
 
                - 
                d) 
                Giác ngộ lẽ công bằng xã hội, trong việc xây dựng lại xã hội:
                
 
                - 
                
                Theo lẽ tự nhiên, về mặt vật lý, cái gì thiên lệch mất thăng 
                bằng tất phải đổ vỡ. Cho nên, về mặt xã hội cũng vậy, muốn tránh 
                đổ vỡ cần phải thực hiện lẽ công bằng. Đức Phật dạy: ‘Nhất nhất 
                chúng sanh đều bình đẳng’. Vậy mà con người đã không sớm giác 
                ngộ nguyên tắc bình đẳng đầu tiên của xã hội là bình đảng giữa 
                chúng sinh, nghĩa là không thiên lệch rồi cho phép chủng tộc, 
                giai cấp hay cá nhân nào được ăn trên ngồi trốc dân tộc khác 
                giai cấp khác hay cá nhân khác. 
 
                - 
                
                Chủ nghĩa phong kiến đề cao tộc đảng bị đào thải! Chủ nghĩa tư 
                bản cá nhân cũng đang bị biến thể! Chủ nghĩa cộng sản đề cao 
                giai cấp vô sản cũng đang đi đến chỗ hủy diệt; chủ nghĩa dân tộc 
                độc tôn để lãnh đạo cả thế giới loài người cũng không còn lý do 
                tồn tại nữa. Tất cả đều thiên lệch và phi nhân, trái với lẽ công 
                bằng nên quốc gia loạn, quốc tế cũng loạn. Loạn mãi cho đến khi 
                nào tất cả mọi chủ nghĩa thiên lệch đều không còn tồn tại trong 
                xã hội loài người được nữa. Đành rằng xã hội loài người kết hợp 
                từ cá nhân đến giai cấp và từ quốc gia dân tộc đến thế giới loài 
                người, nhưng không thể ‘ chỉ biết có mình, không biết có người’ 
                mà có thể yên được. Cho nên, lẽ sống hợp lý nhất của nhân loại 
                vẫn là ở chỗ ‘Bình’ và cùng hỗ tương nhau cùng sống và tiến mãi. 
                Có như thế mới không còn lo có tai họa chiến tranh nào xảy ra 
                tới cho loài người nữa. 
 
                - 
                e) 
                Giác ngộ nội tâm mỗi con người Phật: 
 
                - 
                
                ‘Xã hội chi phối cả mọi người, nhưng trái lại, ý chí của mọi 
                người cũng có thể cải biến được xã hội’. Nguyên tắc này rất hợp 
                với tinh thần ‘Tự giác và giác tha’ của nhà Phật. Vì sự giác ngộ 
                của mỗi người, về Phật tính, sẽ gây ảnh hưởng tốt cho người 
                khác, chủ nghĩa dù hay đến đâu nhưng khi mang thi hành mà người 
                không hay sẽ đi đến thất bại. Đó là một nguyên tắc giác ngộ của 
                Phật giáo hằng chủ trương: Trước hết phải lấy giác ngộ nội tâm 
                rồi sau mới tới giác ngộ xã hội. 
 
                - 
                
                Tóm lại, việc Kiến Thiết Văn Minh Phật Giáo phải làm bằng tất cả 
                mọi phương châm chỉ đạo đúng đắn nhất, không thiên lệch méo mó 
                như người đời thường lầm tưởng. Nền văn minh đó, nếu thực hiện 
                được thì sẽ là một nền văn minh riêng của nhân loại, chứ không 
                phải văn minh riêng của Phật Giáo. Và ngay cả Đạo Phật cũng 
                không còn là Đạo Phật như giới hạn ngày nay. 
 
                - 
                            
                Vì Phật là tất cả cái gì Toàn Thiện, Toàn Chân, Toàn Mỹ của thế 
                giới loài người xưa, nay và mai hậu. 
 
             
            
           
                --o0o--
                 
              
              
            
             | 
   
           
               
       
       |