NÓI LỜI DỄ NGHE
Allan Lokos - Diệu Liên Lý Thu Linh dịch
---o0o---
Allan Lokos là một giáo sĩ đa tôn giáo, một
người dạy thiền và một tác giả. Ông là người đồng sáng lập
và là giám đốc của Cộng Đồng Hòa bình Và Tôn Giáo, đồng thời
cũng là người sáng lập và là thầy điều hành của Trung Tâm
Thiền Cộng Đồng ở thành phố New York.
Thực hành giới luật về lời nói của người cư sĩ, chúng
ta có thể biết nói đúng thời, đúng việc.
Nhiều năm về trước, khi mới bắt đầu tin theo
Phật giáo, tôi rất ngạc nhiên là việc thực hành ái ngữ, nói
lời dễ nghe, rất được coi trọng. Đức Phật đã xem việc chúng
ta tiếp xúc, trao đổi, nói năng với nhau rất quan trọng đến
nỗi Ngài đã đặt chúng ngang tầm với những yếu tố quan trọng
khác như chánh kiến, chánh tư duy, chánh mạng, chánh niệm,
là những trụ cột trong Bát Chánh Đạo.
Đức Phật thấy rằng chúng ta luôn phải tham gia
vào các mối tương quan, bắt đầu bằng mối tương quan quan
trọng nhất: là mối tương quan với chính bản thân. Khi ngồi
thiền, chúng ta có thể nhận ra cách chúng ta tự nói với mình
như thế nào –đôi khi với lòng từ bi, đôi khi đầy phán xét
hay thiếu kiên nhẫn. Lời nói của chúng ta là một phương
tiện đầy sức mạnh, qua đó chúng ta có thể mang đến hạnh phúc
hay tạo ra khổ đau.
Chánh ngữ bắt đầu bằng việc kiềm chế không nói
dối, không nói lời xuyên tạc, thô tục hay cộc cằn. Chúng ta
không nên dùng lời nói xúc phạm, chống đối, khiếm nhã hay
thâm độc, mà cũng không nên tham gia vào những câu chuyện
phiếm, mông lung hay ngồi lê đôi mách. Thực hành được như
thế, ta chỉ còn những lời chân thật, tử tế, nhẹ nhàng, hữu
ích và có ý nghĩa. Lời nói của chúng ta sẽ làm cho người
nghe cảm thấy được an ủi, khuyến khích, phấn chấn, và chúng
ta sẽ là niềm vui đối với mọi người chung quanh.
Cốt lõi của chánh ngữ là nói lời chân thật,
nghĩa là ta cần tránh cả những lời nói dối mà ta nghĩ là vô
hại. Chúng ta cần nhận ra tính chất giả dối qua những hình
thức như phóng đại, vô căn cứ, hay tự thổi phồng mình. Các
loại tà ngữ này thường phát khởi từ nỗi lo sợ rằng tự bản
thân chúng ta chưa đủ tốt –là điều không bao giờ đúng. Sự
chân thật phải bắt đầu từ nơi bản thân chúng ta, vì thế thực
hành chánh ngữ phải bắt đầu bằng việc chân thật với chính
mình.
Đức Phật khuyên chúng ta không nên ngồi lê đôi
mách (gossip), vì Ngài biết rất rõ những hậu quả tai hại mà
tà ngữ này có thể mang đến. Chuyện kể có một người sau khi
thấy những tai hại của việc mình ngồi lê đôi mách chuyện
người hàng xóm, đã đến cầu cứu một vị đạo sĩ. Vị đạo sĩ bảo
người đó ra chợ mua một con gà mang về cho ông, nhưng khi đi
trên đường hãy nhổ bỏ hết các lông gà. Khi người nọ trở về
với con gà trụi lông, vị đạo sĩ bảo ông ta đi nhặt lại những
vết lông gà mà ông đã thả bay đi. Người đó trã lời rằng
điều đó khó thể thực hiện vì hiện giờ có lẽ đám lông gà đã
bay khắp xóm làng. Vị đạo sĩ gật gù đồng ý, và người kia
hiểu ra rằng: chúng ta khó thể lấy lại lời mình nói. Như
thi sĩ Thiền Basho đã viết:
Chuông chùa đã lặng,
Mà tiếng ngân còn vang khắp đồi hoa
Ngồi lê đôi mách (đàm tiếu) là nói về một người
đang vắng mặt. Không kể là nói xấu hay tốt. Nếu chúng ta
cần nói về một người không có mặt, hãy nói về họ như thể họ
đang có mặt. Một hay hai lần trong năm, tôi thường dành ra
một khoảng thời gian nhất định -một tuần hay một tháng- tôi
thực hành không nói về bất cứ ai không có mặt. Tôi nhận
thấy là mình đở mệt hơi, và cũng thấy thật phấn chấn. Mỗi
lần như thế, tôi nhận thấy rằng hiệu quả của việc thực hành
chánh niệm này còn ở mãi trong tôi nhiều tuần lễ, hay đôi
khi nhiều tháng sau đó. Khi tôi bắt đầu muốn nói về ai đó,
hình như có một tiếng còi báo động trong tâm: ‘Đừng nói
chuyện người’.
Một lời khuyên về lời trêu chọc –Chớ nên làm!
Việc trêu chọc (teasing) lúc nào cũng là nhắm vào một ai đó,
và thường gây tổn thương cho người đó nhiều hơn ta tưởng.
Nói ngắn gọn là việc trêu chọc, đùa cợt gây ra đau khổ.
Chúng ta nên dùng năng lực mà ta phí phạm vào việc chọc ghẹo
để tạo ra một lời khen chân thành.
Chánh ngữ thường đi kèm với một kỹ năng giao
tiếp khác là sự lắng nghe. Dầu lời nói có vụng về đến đâu,
người nói vẫn cố gắng chuyển đạt một điều gì đó. “Con ghét
cha lắm!”, câu nói đó của một đứa trẻ đang trong cơn giận dữ,
thực sự có ý nghĩa gì? “Từ ngày bạn có đôi, bạn không còn
thời gian dành cho tôi nữa”, câu nói đó của một người bạn cũ
hàm ý gì? Những lời hờn giận đó nhằm chuyển tải một ước
muốn được quan tâm đến nhiều hơn. Khi chúng ta thực tập
lắng nghe, hãy dành thời gian để thở, như thế chúng ta có
thể tránh không phản ứng theo hoàn cảnh khiến khổ đau phát
sinh, thay vào đó hãy phản ứng với lòng bi mẫn đối với những
gì chứa đựng bên trong những lời cộc cằn đó. Chúng ta có
thể vỗ về đứa trẻ bằng tình thương của mình hay khẳng định
với bạn ta rằng anh/chị ấy vẫn quan trọng đối với ta và ta
sẽ dành nhiều thời gian cho họ hơn.
Nhiều lúc chính sự im lặng thanh cao (noble
silence) là lời nói tốt đẹp nhất. Vài năm trước tôi có
hướng dẫn một đạo tràng hằng tuần. Một quy ước của đạo
tràng là không ai được có ý kiến về những điều mà một thành
viên khác trong đạo tràng đã nói trong lúc thảo luận. Ngay
ra những lời bày tỏ sự đồng ý, hay đồng cảm như “Tôi đồng ý
với anh X.”, hay “Em tôi cũng có hoàn cảnh như thế”. Tất cả
những gì chúng tôi cần làm là lắng nghe. Với thời gian,
chúng tôi nhận ra tâm mình thường bận rộn chuẩn bị phản ứng
trong khi chúng tôi ngỡ rằng mình đang lắng nghe. Khi biết
rằng chúng tôi không phải phản ứng đã thay đổi cách mà chúng
tôi lắng nghe.
Có lần, một phụ nữ trẻ gia nhập đạo tràng của
chúng tôi, và trong lúc thảo luận, cô tâm sự rằng chồng cô
vừa mất do bịnh ung thư khi chỉ mới 37 tuổi. Những tuần lễ
tiếp theo, khi cô nói cô vẫn còn sụt sùi. Đôi khi chúng tôi
cũng muốn khóc khi lắng nghe cô, nhưng không thể nói lời nào.
Phải chứng kiến một người trải tất cả lòng ra để tâm sự và
thấy rằng người ấy đang rất đau khổ, nhưng không được bày tỏ
phản ứng gì, là một cảm giảc thật lạ lùng.
Nhưng một ngày kia, cô gái cho chúng tôi biết cô
đã gia nhập đạo tràng vì cô tìm thấy nơi nhóm chúng tôi điều
mà cô không tìm được ở những nhóm bạn khác. Chúng tôi đã để
cô trải nghiệm và bày tỏ nỗi đớn đau của mình mà không phán
đoán hay đưa ra những giải pháp tạm thời. Chúng tôi đã có
mặt vì cô, làm chứng nhân cho nỗi buồn khổ của cô, bao bọc
cô bằng sự cảm thông âm thầm. Thật sự có mặt cho một ai đó
là món quà lớn nhất mà ta có thể trao tặng cho họ. Đôi khi
người ta cần bày tỏ tình cảm buồn bả, và sự im lặng thanh
cao có thể thực sự rất quý giá.
Ngày nay khi nói đến chánh ngữ, chúng ta cũng
phải nghĩ đến một khía cạnh mà ở thời Đức Phật không hiện
hữu đó là: thư điện tử (email). Khi điện thoại trở nên phổ
biến, hầu hết chúng ta trở thành những người bỏ thói quen
viết thư. Những người mà từ lâu đã bỏ quên thói quen viết
những lá thư sâu lắng, giờ lại được trang bị với khả năng kỹ
thuật để tuôn ra bao lá thư điện tử. Vì thế hãy chánh niệm
khi viết.
Bước quan trọng nhất để phát triển chánh ngữ là
suy nghĩ trước khi nói (hay viết). Đó là chánh niệm về lới
nói. Một số điều khác cũng có thể làm tốt hơn những mối
liên hệ của chúng ta bên cạnh sự phát triển của chánh ngữ.
Sự im lặng thanh cao mang đến cho ta, và những người quanh
ta, khoảng không gian mà chúng ta cần để có thể nói lời dễ
nghe. Khi chúng ta có thể nói năng khéo léo, cẩn trọng hơn,
thì bản ngã –cái ngã đầy từ bi, đầy tình thương của ta- sẽ
dễ dàng hiển lộ. Vì thế trước khi nói, hãy dừng lại, thở,
và thử nghĩ xem điều mình nói có tốt hơn là sự im lặng.
Diệu Liên Lý Thu Linh (dịch theo Skillful
Speech, tạp chí Tricycle, Winter 2008)
03-15-2009 04:23:15
