TÂM LÀ GÌ? NÓ Ở ĐÂU TRONG CƠ THỂ
Dr. Sam Parnia - Tâm Hà Lê Công Đa dịch
---o0o---
Lời Người Dịch:
Tâm là gì? Trong chúng ta chắc có nhiều người đã từng được
nghe giai thoại Thiền học liên quan đến câu chuyện "an tâm"
giữa Bồ Đề Đạt Ma và Tổ Huệ Khả. Khi Tổ Huệ Khả thỉnh cầu Bồ
Đề Đạt Ma, “Xin Thầy an tâm cho con.” Bồ Đề Đạt Ma bảo,
“Ngươi đem tâm của ngươi ra đây để ta an cho.” Tổ Huệ Khả
bối rối, “Nhưng con không thể tìm ra nó.” Bồ Đề Đạt Ma cười
bảo, “Thì ta đã an tâm cho ngươi rồi đó.”
Sự bối rối của Tổ Huệ Khả cũng là sự bối rối của
tất cả chúng ta. Cho đến nay Tâm vẫn là một khái niệm trừu
tượng. Có tâm hay không? Nếu có, tâm nằm ở đâu trong mỗi con
người? Phải chăng tâm chính là thần thức, một danh từ mà
Phật giáo Tây Tạng thường hay dùng để chỉ một cái gì đó như
là một chủng tử -tích lũy tất cả nghiệp quả của một cá nhân-
sẽ rời bỏ xác thân khi ta chết để đầu thai hay đi về một
cảnh giới khác?
Những câu hỏi này không phải chỉ được đặt ra cho
những người Phật tử mà còn cho cả giới khoa học nói chung.
Dưới mắt nhìn khoa học, cái tâm này nếu hiện hữu tất phải
nương tựa vào thân xác để tồn tại. Trong con người, não bộ
là bộ phận chủ quản của ý thức, của tư duy, thế nên cái tâm
này nếu có, não bộ phải là ngôi nhà lý tưởng để tâm trú ngụ,
hay nói một cách khác hơn, tâm chỉ là sự nối dài của não bộ.
Trên căn bản của cái nhìn này, khi ta chết, não bộ ngưng
hoạt động, cái tâm này cũng phải biến mất theo.
Cuộc tranh luận về mối quan hệ giữa tâm và thân,
như thế, đã kéo dài từ bao thế kỷ qua. Sam Parnia, Bác sĩ
chuyên khoa hồi sinh, Giám đốc Dự án “Human Consciousness
Project” và là tác giả cuốn “Chuyện Gí Xảy Ra Khi Chúng Ta
Chết,” đang cố gắng để giải quyết cuộc tranh luận này. Trong
một cuộc phỏng vấn hồi đầu tháng 10/08 dành cho AOL, Bác sĩ
Parnia đã cho chúng ta một ý niệm căn bản về trường hợp cận
tử cũng như phương pháp khoa học thực nghiệm được áp dụng
hiện nay trong việc khảo cứu về tâm. Ông đã chứng minh cho
ta thấy một điều: Tâm có mặt, hiện hữu như một thực thể độc
lập đối với não bộ. Kết quả này vô hình chung đã hoàn toàn
phù hợp với những gì được mô tả trong “Tử Thư” của Phật giáo
Tây Tạng về việc thần thức lìa bỏ xác thân trong giờ lâm tử.
Đây là một bước tiến quan trọng của khoa học trong nỗ lực
nghiên cứu về tâm. Từ viên gạch lót đường này, khoa học đang
bắt đầu có những bước đi mới vào ngưởng cửa bí mật này.
Tốt nghiệp Đại Học Y Khoa St. Thomas, Luân Đôn,
BS Parnia là người sáng lập Consciousness Research Group tại
Đại học Southampton, Anh quốc. Cùng với Tiến sĩ Peter
Fenwick, những công trình nghiên cứu của ông về Kinh Nghiệm
Cận Tử (NDE - near-death experiences) đã gây được sự chú ý
của dư luận, không phải chỉ riêng ở Anh quốc mà trên toàn
thế giới. Công trình ngiên cứu này đã được trình bày trong
một tác phẩm xuất bản mơi đây: “What Happens When We Die: A
Groundbreaking Study into the Nature of Life and Death.” LCĐ.
Làm sao bác sĩ có thể giải thích được trường hợp
cận tử?
Cho đến nay, bằng chứng cho thấy là khi trái tim
ngừng đập, máu sẽ không còn luân lưu trong cơ thể, tất cả
đều đi vào trạng thái bất động. Não bộ chấm dứt hoạt động
trong vòng 10 giây sau đó. Một điều khá thích thú là –khi
chúng tôi, những bác sĩ điều trị, cố gắng tìm cách can thiệp
vào bằng cách xoa bóp ngực, cho thuốc, kích thích trái tim-
mặc cho tất cả những nỗ lực này có thể kéo dài hàng chục
phút hay cả giờ, các cuộc nghiên cứu đều cho thấy là chúng
ta vẫn không thể nào bơm đủ liều lượng máu cần thiết vào não
bộ để cho nó hoạt động trở lại.
Vậy thì điều gì đã xảy ra cho tâm ở giây phút
này? Cụ thể hơn, trong trường hợp của tôi, điều gì đã xảy ra
cho bệnh nhân mà tôi đang điều trị? Cái tâm của y có còn ở
đó hay không? Chúng ta nghĩ rằng tâm cũng sẽ chấm dứt hoạt
động chỉ trong vòng vài giây đồng hồ. tuy nhiên một điều
thích thú là, trong 5 cuộc nghiên cứu độc lập khác nhau -một
là của tôi- có từ 10 đến 20 phần trăm những người đã được
công nhận chết lâm sàng, người ta vẫn ghi nhận được có những
dấu hiệu về một số hoạt động của tâm. Nó cho thấy một điều
rằng, ở trong con người có một số loại hình ý thức nào đó
vẫn còn hiện diện cho dù não bộ đã không còn hoạt động nữa.
Những điều mà họ mô tả được gọi là kinh nghiệm
cận tử. Đây là cảnh giới chủ quan, giống như ỏ trong giấc mơ.
Thông thường, họ bảo rằng, “Tôi đã thấy một cái đường hầm,
Tôi đã thấy ánh sáng.” Chúng ta không thể nào thẩm định được
những điều này. Tôi không thể nào nói rằng giấc mơ của bạn
là thực hay không thực. Một số người sau khi được hồi sinh
đã kể lại rằng họ đã thấy quang cảnh bác sĩ và y tá đang làm
việc với những chi tiết đặc thù. Thế thì câu hỏi đặt ra là –nó
có xảy ra đúng như vậy không? Có thực sự như vậy không?
Những Bác sĩ và y tá tại hiện trường đều xác nhận về những
điều mà bệnh nhân mô tả là đúng. Điều này có nghĩa là bệnh
nhân khi sống lại đã nhớ lại tất cả những gì đã xảy ra. Vậy
thì họ đã thực sự trông thấy? Trông thấy bằng cách nào? Hoặc
giả lúc đó tâm của họ đang thực sự lơ lửng ở một nơi nào đó
trên trần nhà?
Điểm quan trọng ở đây là, không ai với đầu óc
bình thường lại có thể phủ nhân kinh nghiệm này đã xảy ra.
Câu trả lời dễ dàng nhất thì cứ cho rằng đây chỉ là một tró
chơi của tâm, một cái ảo ảnh. Nhưng vấn nạn là, khi sống lại
họ đã nói cho chúng ta biết tất cả những gì đã thực sự xảy
ra tại phòng hồi sinh. Thế nên khó mà cho rằng đây chỉ là
một ảo ảnh. Người ta chỉ có thể giải thích rằng sự việc như
thế xảy ra vào ngay thời điểm khi não bộ vừa ngưng hoạt động
hay là vừa mới phục hồi. Chẳng hạn như bạn nằm mơ thấy mình
đang sống ở một nơi nào đó cả hàng năm trời, nhưng nó chỉ có
thể xảy ra trong thời gian thực tế chưa tới một phần triệu
giây đồng hồ. Cũng vậy, ngay lúc não bộ bắt đầu ngưng hoạt
động, bạn liền có ngay cái kinh nghiệm nhanh chóng tại hiện
trường và cảm tưởng như là mình đã có mặt ở đó trong suốt
thời gian. Tuy nhiên vấn đề ở đây là, hãy tạm gác qua một
bên những chuyện đường hầm và ánh sáng, những bệnh nhân sống
lại đã kể cho chúng ta nghe những chi tiết rất đặc thù, “Nó
có thể đã xảy ra vào khoảng 9:15AM.” Và những sự kiện mô tả
đã xảy ra trong khoảng từ 10 đến 20 phút.
Một cách giải thích khác là họ thực sự trông
thấy mọi việc. Họ đã nhắm mắt và chuyện xảy ra là có thể họ
mở mắt ra lại ở một lúc nào đó và chúng bắt đầu tích lũy dữ
kiện rồi não bộ thu lượm những dữ kiện này. Điểm then chốt
của cách lý giải này là bệnh nhân đã thực sự trông thấy mọi
chuyện đang xảy ra.
Tâm vẫn còn là một bí mật. Chúng ta không thể
hiểu được. Có thể tâm là phi-cục-bộ với não bộ. Nếu bạn đem
vấn đề này hỏi những nhà vật lý lượng tử thì có thể như vậy
bởi vì chúng ta hiểu rằng ở mức độ này, mọi sự vật có tính
phi-cục-bộ. Chúng ứng xử trong một cách thế có vẻ không
giống ai.
Bác sĩ hy vọng đạt được những gì thông qua công
trình nghiên cứu này?
Tiến bộ về y khoa? Một sự hiểu biết sâu sắc hơn về cái
chết?
Tất cả những gì mà chúng ta làm trong lãnh vực y
khoa đều mang đến phúc lợi cho xã hội. Nếu bạn bỗng dưng
khám phá ra một phương thuốc điều trị bệnh ung thư, đó là
một bước tiến của y khoa nhưng chung cuộc vẫn là một bước
tiến của xã hội. Đây là một công trình nghiên cứu y khoa sẽ
mang đến phúc lợi cho toàn xã hội. Công việc này khá quan
trọng bởi vì những hiểu biết của chúng ta về tâm và não rất
ít oi. Trong đa số trường hợp, chúng ta không thể tách lìa
chúng. Chỉ trong trường hợp chết lâm sàng hoặc bị đứng tim,
tâm và bão bộ mới có thể tách rời khỏi nhau. Và nếu như
chúng có thể được tách rời ra thì vấn đề này sẽ có những tác
động đến khoa thần kinh học.
Phần lớn công việc mà chúng tôi đang làm là
nghiên cứu những gì xảy ra cho não bộ cùng phương thức mà
chúng tôi có thể cải thiện vấn đề hồi sinh đối với trường
hợp đứng tim, cải thiện phương thức trông nom những bệnh
nhân tim vừa mới ngưng đập. Nếu chúng tôi mang được bệnh
nhân trở lại với đời sống kịp thời, sẽ tránh được cho họ
những thiệt hại về hệ thần kinh, những hư hỏng về trí não,
và những bất bình thường khác.
Nó thực sự mở ra một viễn cảnh vô tận. Một đằng
là chuyên về tim và đằng khác là khoa thần kinh học. Một
cách tổng quát, nó sẽ mang phúc lợi đến cho mọi người.
Trường hợp cận tử (NDE)
Bằng cách nào bác sĩ có thể xác nghiệm tính cách
đúng đắn về những kinh nghiệm xảy ra mà bệnh nhân cận tử mô
tả lại?
Chúng tôi cho thiết trí một bộ phận giống như
cái kệ ở ngay phía trên đầu giường của bệnh nhân. Phía bề
mặt của cái kệ quay xuống dưới -tức là phía mà bạn có thể
trông thấy khi đang nằm ngữa ở trên giường quay mặt nhìn lên-
có một cái hình tam giác. Ở phía kia, tức là phía mà bạn chỉ
có thể trông thấy được khi ở trên trần nhà nhìn xuống (bệnh
nhân không thể trông thấy được), có vẽ một bức tranh tương
đối phức tạp.
Hãy hình dung bạn đang nằm trên giường bệnh viện
mà ở phía trên mình là một cái kệ. Nếu người nào đó (tức là
bệnh nhân kể lại về kinh nghiệm cận tử) sau khi sống lại và
mô tả là họ đã thấy một hình ảnh nào đó, trường hợp này như
đã nói ở trên là một trò chơi của tâm, một ảo ảnh. Nếu họ
bảo rằng họ trông thấy một cái hình tam giác, thì có thể là
bởi vì họ đã mở mắt ra. Còn nếu khi sống lại họ cho biết là
đã nhìn thấy cái bức tranh phức tạp kia, điều này có nghĩa
là ý thức (tâm) của họ tiếp tục tồn tại.
Trong công trình nghiên cứu này chúng tôi muốn
cho thiết trí khoảng từ 50 đến 100 cái loại kệ này, tối
thiểu ở khoảng 25 bệnh viện. Chúng tôi đã thực hiện được
khoảng một nữa -phần lớn là tại Anh quốc. Chúng tôi cũng có
9 trung tâm tại Hoa Kỳ, và chúng tôi đã tiên phong thử
nghiệm phương pháp này tại Anh từ 18 tháng nay. Trong khi
chúng tôi không thể nào tiên đoán được lúc nào thì trường
hợp đứng tim sẽ xảy ra, chúng tôi nghĩ rằng nơi có khả năng
xảy ra là phòng cấp cứu và phòng bệnh nhân nguy kịch. Một
khi đã được thiết bị xong, chúng tôi chỉ làm công việc theo
dõi. Và rồi chúng tôi phỏng vấn những người sống lại. Nếu
chúng tôi có thể bắt gặp được trường hợp đứng tim đúng lúc,
chúng tôi có thể cho gắn máy theo dõi não bộ.
Chúng tôi cũng đang sử dụng một phương tiện kỹ
thuật tối tân hiện nay trong việc khảo sát não bộ gọi là
INVOS [in-vivo optical spectroscopy] dùng để đo lượng oxy
trong não. Tất cả những cuộc nghiên cứu trước đây đều cho
biết là dù cố gắng cách nào chúng ta cũng không thể đưa đủ
lượng máu cần thiết vào não. Làm sao để bạn biết được chuyện
này? Biết đâu có thể đã có đủ máu ở trong não nhưng tại vì
bạn không biết mà thôi. Với INVOS, chúng ta sẽ biết một cách
chính xác bao nhiêu máu đã được bơm vào não và như thế chúng
ta có thể ghi nhận được mối liên hệ tương quan với trường
hợp cận tử. Đây là điều chưa từng được thực hiện trước đây.
Cho đến nay loại dữ kiện nào mà bác sĩ đã thu
lượm được?
Chỉ là những dữ kiện rất mực tiên khởi. Chúng
tôi chỉ mới bước vào giai đoạn điều chỉnh một cách tốt đẹp
phương pháp nghiên cứu này. Chúng tôi mới có một số nhỏ đối
tượng nghiên cứu và muốn nâng con số này lên 1,500 người. Lý
do là tỷ lệ những người có kinh nghiệm cận tử, sống sót qua
cơn đứng tim, rất là ít oi, chỉ khoảng 2%. Đó là lý do tại
sao chúng tôi phải có rất nhiều bệnh nhân và bệnh viện để
công trình nghiên cứu này có thể đạt được kết quả. Không
những người sống sót đã hiếm mà trong số những người này,
kinh nghiệm về cận tử lại càng hiếm hơn.
Tâm vẫn là một bí mật hàng đầu
Hồi nào thì bác sĩ quan tâm đến chuyện có sự
phân cách giữa tâm và não bộ?
Tôi bắt đầu quan tâm đến vấn đề này khi còn là một sinh viên
y khoa, mười lăm năm trước đây. Khi mà bạn -những y tá, bác
sĩ- phải đối diện và có những quyết định liên quan đến những
vấn đề sống chết (cụ thể như có nên thực hiện việc hồi sinh
cho bệnh nhân này không?), tất cả đều chỉ đơn thuần dựa trên
những ý kiến chủ quan, và dĩ nhiên là có một sự mù mờ trong
đó
Trong năm cuối cùng trước khi tốt nghiệp, tôi đã
chứng kiến một số lượng bệnh nhân bị đột tử vì đứng tim.
Trong đó có một trưởng hợp đặc biệt, đó là một bệnh nhân mà
tôi đã từng quen biết trước đây. Một hôm, tôi vừa mới rời
phòng anh ta chừng 30 phút vì anh ta trông có vẻ khỏe khoắn
thì nhận được cấp báo là có một trường hợp đứng tim xảy ra.
Bất hạnh thay, trường hợp đó lại chính là anh ta.
Bây giờ nhớ lại, khi thấy anh ta nằm bất động ở
trên giường tôi không khỏi khởi lên suy nghĩ: “Chuyện gì
đang xảy ra cho cái tâm và ý thức của anh ta? Anh ta có thể
nghe hay nhìn thấy chúng tôi không?” Tôi đã từng nghe những
mẩu chuyện như vậy về những người có kinh nghiệm cận tử, thế
nhưng vẫn chưa có câu trả lời chính thức của khoa học. Tôi
nghĩ đó là giây phút quyết định của đời tôi.
Ngay cả lúc còn là một sinh viên y khoa tôi đã
rất thích thú trong việc tìm hiểu tâm là gì, và mối liên hệ
của nó với não bộ ra sao. Tại sao chúng ta là một nhất thể
toàn vẹn như là những cá nhân với những nhân cách, cảm xúc,
tình cảm? Trước đây tôi tin rằng tất cả đều bị cắt đứt, khô
kiệt (khi một người chết) cho đến khi tôi bắt đầu nhìn sâu
chi tiết vào vấn đề này. Có thể nói đây là lãnh vực cuối
cùng của khoa học hoàn toàn chưa được khám phá.
Thế thì, trên quan điểm cá nhân, bác sĩ tin rằng
tâm là cái gì?
Ngay bây giờ, dĩ nhiên, tôi không có câu trả lời
cho bạn. Tâm vẫn là một bí ần hàng đầu. Mặc dầu đa phần mỗi
con người chúng ta không ngừng phóng thích những hoạt động
điện tử, nhưng không ai đưa ra được một thí nghiệm hay là
một bằng chứng khả tín nào về cơ chế vận hành sinh học.
Nếu tôi bảo bạn nhìn vào một cái tế bào não ở
trong kính hiển vi và bảo rằng, “Cái tế bào não này đang suy
nghĩ hay đang mệt mỏi,” chắc bạn sẽ tự bảo mình, “Cái ông
này ăn nói ba trợn. Làm sao mà nó có thể sản xuất ra một tư
tưởng, ý nghĩ được.” Chuyện gì xảy ra khi bạn nối kết, 2 hay
100, hay 1,000 hoặc 1 triệu tế bào não lại với nhau? Những
tư tưởng phát xuất từ đâu? Không ai biết. Không ai có thể
giải thích. Điều này đưa ta đến vấn nạn trong việc tìm hiểu
về ý thức.
Hiện đang có hai khuynh hướng liên quan đến vấn
đề này. Một phe thuộc khuynh hướng cổ điển, quy ước hơn, cho
rằng có những hoạt động điện-hoá xảy ra trong não bộ, nhưng
họ không thể giải thích được như thế nào. Còn phe kia thì
thú nhận rằng đó là một thực thể mà khoa học chưa khám phá
được cho nên không thể giải thích tiến trình được biết của
não bộ. Cũng chẳng khác gì toán học và trọng lực. Bạn không
thể phân chia trọng lực ra thành những mảnh nhỏ. Trọng lực
là trọng lực.
Có thể nói có đến khoảng chín mươi chín phần
trăm thời gian của đời sống, bạn không thể nào tách rời tâm
và não ra khỏi nhau. Tuy nhiên trong một số trường hợp hiếm
hoi, bạn có thể làm được việc này bởi vì não hoàn toàn ngưng
hoạt động và bạn có thể quan sát được những gì xảy ra đối
với tâm. Nếu quan điểm của phe thứ nhất là đúng -rằng đó là
những hoạt động của tế bào não - thế thì khi bạn cho não
ngừng hoạt động, cái tâm cũng sẽ phải biến mất theo. Cũng
giống như ánh sáng, khi bạn tắt điện, ánh sáng tắt theo, khi
bạn mở điện, ánh sáng trở lại. Và như vậy, một khi bạn tắt
điện mà ánh sánh vẫn còn –có nghĩa rằng nó không phải là
nguồn của ánh sáng. Đây là một thực thể khoa học hoàn toàn
mới mẻ. Nghiên cứu vấn đề này rất mực thú vị bởi vì đây có
thể là lần duy nhất chúng ta có mọi câu trả lời dứt điểm cho
một câu hỏi đã từng được nêu lên từ thời Hy Lạp cổ. Người ta
đã không ngừng tranh luận nhau về vấn đề này qua mọi nền văn
minh trên thế giới. Và bây giờ họ vẫn tiếp tục tranh luận,
cũng cùng một vấn đề đó, và cũng cùng hai phe đó.
Tâm Hà Lê Công Đa chuyển ngữ
Bài Đọc Thêm:
10-09-2008 08:23:46
