XÂY DỰNG THANH BÌNH TRONG CUỘC SỐNG
Thích Qủang Trí
---o0o---
Trong đời không có cái gì là tự nhiên mà có. Tất
cả đều do nhân duyên sinh ra và cũng do nhân duyên mà biến
đổi. Sự thanh bình trong cuộc sống cũng nương theo sự vận
hành của định luật duyên khởi. Có thể khẳng định rằng, sự an
lạc của cá nhân và sự thanh bình trong xã hội phần lớn là do
chính con người quyết định. Và ngược lại, sự bất an, chiến
tranh, bạo động, thù địch trong xã hội cũng do chính con
người tạo ra và thậm chí ngay những thảm họa do thiên tai
gây ra cũng có một phần trách nhiệm của con người trong đó.
Chúng hoàn toàn không phải do một đấng tối cao hay là một
năng lực siêu nhiên nào ban phước, giáng họa, thưởng phạt
con người cả.
Tận trong sâu thẳm của cõi lòng, tất cả mọi
người đều mong muốn có được một cuộc sống an lành,
hạnh phúc, muốn sống trong thanh bình. Vậy thì tại sao từ
xưa cho đến nay những con người bất hạnh, luôn sống trong lo
sợ, bất an và đau khổ vẫn nhan nhản trong xã hội, và chiến
tranh, bạo loạn, thù địch vẫn diễn ra liên miên? Nguyên nhân
của vấn đề này là do đâu?
Có thể khẳng định rằng, sở dĩ con người vượt lên
trên tất cả muôn loài là bởi con người có lý trí, có ý thức.
Hay nói cách khác là con người có Tâm. Tâm là yếu tố quan
trọng nhất, quyết định tính chất của cuộc sống. Thiện
hay ác cũng do tâm, hạnh phúc hay khổ đau cũng xuất phát từ
tâm. Và do vậy, con người có thể sống trong thanh bình, hạnh
phúc hay không cũng chính do tâm của con người đóng vai
trò quyết định. Nếu chúng ta nói năng hay hành động
với tâm thanh tịnh thì chúng ta có được hạnh phúc,
chúng ta sống trong thanh bình; ngược lại, nếu chúng ta
nói năng hay hành động với tâm nhiễm ô thì chúng ta sẽ
phải khổ đau, bất an, gây nên sự hận thù và bất hòa với
người khác. Là bạn hay là thù cũng do chính chúng ta tạo nên.
Ngài Đạt-lai Lạt-ma có dạy:
“Bạn và thù bắt nguồn từ những nhân tố khác
nhau, trong đó nhân tố quan trọng nhất là thái độ của chúng
ta. Khi chúng ta cởi mở với người khác, sẵn sàng bày tỏ tình
bạn và sự thiện cảm với họ thì ngay lập tức sẽ tạo ra một
bầu không khí tốt.
Khi chúng ta làm được điều đó thì người khác sẽ
đến với chúng ta với một nụ cười rạng rỡ trên nét mặt của họ,
không phải là một nụ cười gượng ép, giả tạo mà là một nụ
cười chân thực. Nhưng nếu chúng ta mang trong mình những ý
định xấu, những ý tưởng tiêu cực, nếu chúng ta không
quan tâm đến những quyền lợi và những ước muốn của người
khác; hay nói cách khác, nếu chúng ta chỉ nghĩ đến bản thân
mình và có ý muốn lợi dụng người khác cho những mục
đích của cá nhân mình thì tình huống sẽ trở nên
xấu đi, thậm chí ngay những người thân trong gia đình
chúng ta cũng sẽ rời xa chúng ta. Điều này cho thấy rằng
bạn và thù là sản phẩm của chính thái độ của cá nhân chúng
ta.”(1)
Một trong những nguyên nhân dẫn đến bất
an, chiến tranh, bạo loạn, gây hận kết thù với nhau đó
là lòng tham của con người. Dân gian ta thường bảo rằng
“tham thì thâm”, quả thật là một sự đúc kết thâm thúy.
Lòng tham làm cho con người mất hết lương tri, họ
bất chấp mọi thủ đoạn để đạt được tham vọng của bản
thân. Vì lòng tham con người có thể tàn hại lẫn nhau,
chém giết nhau. Đôi khi vì lòng tham mà có những người đã
giết hại cả những người thân yêu nhất của mình, họ có thể
giết cha, giết mẹ, giết bà con, họ hàng, giết những người
bạn đã đồng cam cộng khổ. Lịch sử đã cho chúng ta thấy có
không ít những vị hoàng tử đã giết chết vua cha để
đoạt lấy ngôi vua, không ít những vị hoàng thân
quốc thích, các quan đại thần đã lập mưu tính kế để soán
ngôi, đoạt vị. Trong xã hội hiện tại cũng có không ít
những người con giết cha để đoạt gia tài, anh em chém giết
nhau, đưa nhau ra tòa vì chia tài sản không đồng đều, vợ
chồng mưu hại nhau để lấy tài sản của nhau. Một khi con
người bị sai sử bởi lòng tham thì chính bản thân họ cũng bất
an, sợ sệt, chính họ cũng không có hạnh phúc. Người nào càng
ham muốn nhiều thì nhu cầu lợi dưỡng càng nhiều thêm, do vậy
khổ đau ngày càng tăng.
Trong Đại kinh khổ uẩn đức Phật có dạy rằng:
“Này các Tỳ-kheo, do dục làm nhân, do dục làm
duyên, do dục làm nguyên nhân, do chính dục làm nhân, nên
vua tranh đoạt với vua, Sát- đế-lỵ tranh đoạt với Sát-đế-lỵ,
Bà-la-môn tranh đoạt với Bà- la-môn, gia chủ tranh đoạt
với gia chủ, cha mẹ, anh em, bè bạn tranh đoạt lẫn nhau. Khi
họ đã dấn thân vào sự tranh đoạt, họ đánh nhau bằng tay, ném
nhau bằng đá, đập nhau bằng gậy và chém nhau bằng gươm.
Do đó, họ bị tử vong, hoặc khổ đau gần như tử vong”.(2)
Đấy là nói về tham tiền tài, danh vọng. Con
người còn bị sự chi phối bởi lòng tham đắm sắc dục, tham
về ăn uống, ưa sự nhàn rỗi. Đối với sắc đẹp, mà cụ thể là
đối với những khoái cảm về xúc chạm thân xác, con người
đắm say trong đó, không biết chán, không biết mệt và
càng ngày càng lún sâu thêm. Về vấn đề này, trong Kinh
Tăng chi bộ, phẩm Sắc, đức Phật có dạy rằng:
“Ta không thấy một sắc… một thanh… một hương...
một vị… một xúc nào khác, này các Tỳ-kheo, xâm
chiếm và ngự trị tâm người đàn ông như sắc… thanh…
hương... vị… xúc người đàn bà. Này các Tỳ-kheo, xúc người
đàn bà xâm chiếm và ngự trị tâm người đàn ông” và “Ta
không thấy một sắc… một thanh... một hương... một vị...
một xúc nào khác, này các Tỳ-kheo, xâm chiếm và ngự trị tâm
người đàn bà, như sắc… thanh... hương... vị... xúc người đàn
ông. Này các Tỳ-kheo, xúc người đàn ông xâm chiếm và
ngự trị tâm người đàn bà”.(3)
Sự hưởng thụ khoái cảm nhục dục quá độ khiến cho
thân thể hao mòn, bệnh tật phát sinh. Trong thực tế,
nhiều người đã có người hôn phối nhưng khi gặp những
người khác phái vẫn nảy sinh sự ham muốn. Đây chính
là nguyên nhân dẫn đến sự đổ vỡ của bao gia đình, đem đến
cái chết oan uổng của nhiều người và dẫn đến những tai nạn
thương tâm. Hậu quả của vấn đề này còn đưa đến cho
xã hội nhiều tai hại khác, đó là an ninh xã hội bị xáo trộn,
tội phạm tăng thêm, số trẻ em mồ côi, vất vưởng, không
nơi nương tựa càng nhiều,… Và đã có không ít những quan chức,
doanh nhân phải đánh mất sự nghiệp của mình cũng
chỉ vì sắc dục. Sự đắm nhiễm sắc dục quá độ khiến cho
bao người cuồng loạn, khổ đau.
Sự sân hận, ganh ghét lẫn nhau cũng là
nguyên nhân quan trọng dẫn đến chia rẽ, bất an và tàn hại
lẫn nhau. Vì nóng giận, ganh ghét con người có thể chém
giết lẫn nhau, mưu hại nhau, đánh mất tình thân,
phá vỡ sự giao hảo giữa người với người. Đồng thời, một khi
con người nung nấu sự tức giận, ganh ghét trong lòng
thì chính họ cũng bị chúng thiêu đốt, bị chúng hành hạ,
chẳng những mang tâm bệnh mà còn dẫn đến thân bệnh, điều
này đặc biệt nguy hiểm đối với những người bị bệnh tim và
bệnh cao huyết áp, vì trong cơn giận dữ, căm phẫn họ
rất dễ bị ngột thở, rất dễ bị xuất huyết não và dẫn đến đột
tử. Trong bài giảng về Từ bi, đức Đạt-lai Lạt-ma đã nhấn
mạnh:
“Sự ghét giận khiến chúng ta mất sức
khỏe và mất đi những người bạn. Và cuối cùng nó sẽ
tàn hoại đời sống của chúng ta. Những xúc cảm tiêu cực
gây ra những nguy hại ở tất cả mọi cấp độ - cá nhân, gia
đình, cộng đồng, quốc gia, và thậm chí cả toàn thế giới”.
(4)
Những nhận thức sai lầm, những định kiến, cố
chấp và sự phân biệt giai cấp, giới tính, kỳ thị chủng tộc,
tôn giáo, màu da cũng là những nguyên nhân gây ra khổ đau,
chia rẽ, phá hủy đời sống an bình, hạnh phúc của cá nhân và
xã hội. Những hành vi, những lời nói và những ý nghĩ bất
thiện của con người, do chính con người tạo ra dưới sự
thúc đẩy của tham, sân, si chẳng những gây ra khổ đau cho
con người trong hiện tại mà còn ảnh hưởng đến tương lai.
Và một khi mình đã tạo ra thì không thể nào tránh khỏi hậu
quả:
"Không trời cao biển rộng,
Không hang động, núi rừng.
Ðã tạo nghiệp ác độc,
Trên đời hết chỗ dung."
(Kinh Pháp Cú, kệ thứ 127)
Thế thì làm sao để có thể tạo dựng thanh bình
cho cuộc sống? Khổ đau và bất an do tâm tạo ra, hay nói cách
khác là do chính con người tạo ra thì sự thanh bình,
hạnh phúc của cuộc sống cũng bắt nguồn từ chính tâm
thức của con người, từ chính sự thay đổi nơi mỗi cá nhân
trong cộng đồng xã hội. Theo ngài Lama Thubten Zopa
Rinpoche:
“Bạn không tìm thấy được sự thanh bình
nếu bạn quên đi việc chuyển hóa nội tâm. Thông qua sự trưởng
dưỡng của một tấm lòng lương thiện người ta có thể đạt
được sự an bình trong tâm hồn.”(5)
Để giúp con người tìm được sự bình an trong tâm
hồn, nếm được hương vị an lạc, hạnh phúc trong cuộc sống, để
mọi người có thể sống với nhau trong thanh bình, hòa hợp,
đức Thế Tôn đã dạy nhiều phương pháp thực tập. Những phương
pháp ấy quả thật rất thiết thực và đem lại lợi ích ngay
trong hiện tại cũng như tương lai cho những ai thực
tập theo những giáo pháp ấy. Giáo sư Jan Willis, trong
bài tham luận tại hội thảo về vấn đề hòa bình thế giới, đã
khẳng định: “Tôi tin rằng Phật giáo đem đến cho
chúng ta những phương pháp thiết thực để giúp chúng ta
chuyển hóa một thế giới bạo động và để xây dựng một nền
thanh bình dài lâu, trước hết là từ bên trong mỗi chúng ta
rồi nới rộng dần.”(6)
Một trong những pháp môn căn bản nhất mà đức
Phật đã dạy để giúp con người sống an lành, hạnh phúc trong
tinh thần hòa hợp, thương yêu, đùm bọc lẫn nhau đấy là Từ
bi. Tu tập tâm từ bi giúp cho chúng ta mở rộng cõi lòng,
biết bao dung và tha thứ, biết thương yêu, cảm thông và
chia sẻ với mọi người, không còn bị tâm sân hận và
ganh ghét, đố kỵ nung đốt và sai khiến nữa. Đồng
thời, khi đối xử với mọi người với tâm từ ái, chúng ta có
thể cảm hóa được người khác, dễ dàng tạo được thiện cảm
trong lòng mọi người, do vậy mà chúng ta có thêm những mối
quan hệ tốt và bớt đi những mối thù địch. Có một lời dạy
trong kinh Pháp cú mà hầu như tất cả mọi người con
Phật đều biết đến, đó là:
"Hận thù diệt hận thù,
Ðời này không có được,
Từ bi diệt hận thù
Là định luật ngàn thu."
(Kinh Pháp cú, kệ thứ 5)
Trong kinh Thương yêu (Pāli - Mettā sutra),
đức Phật đã dạy về sự tu tập tâm từ như sau:
“Như một bà mẹ đang đem thân mạng mình che
chở cho đứa con duy nhất, chúng ta hãy đem lòng từ bi mà
đối xử với tất cả mọi loài. Ta hãy đem lòng từ bi không giới
hạn của ta mà bao trùm cả thế gian và muôn loài, từ trên
xuống dưới, từ trái sang phải, lòng từ bi không bị bất cứ gì
làm ngăn cách, tâm ta không còn vương vấn một chút hờn
oán hoặc căm thù. Bất cứ lúc nào, khi đi, khi đứng,
khi ngồi, khi nằm, miễn là còn thức, ta nguyện duy trì
trong ta chánh niệm từ bi. Nếp sống từ bi là nếp sống
cao đẹp nhất.”(7)
Cùng với việc tu tập tâm từ bi là thực hành
hạnh bố thí, thiểu dục tri túc để chuyển hóa tâm tham
lam. Bởi thấy được nguyên nhân gây ra khổ đau và
xung đột trong cuộc sống là sự tham lam, vì
vậy đức Phật đã dạy pháp môn bố thí và sống
thiểu dục tri túc. Một khi chúng ta sống ít ham muốn,
biết vừa đủ và biết dâng tặng những vật thuộc sở hữu
của mình cho người khác thì lúc ấy tâm tham dục trong
chúng ta sẽ bị suy yếu dần. Và khi chúng ta sống một đời
sống tri túc thì chúng ta rất dễ có được niềm an lạc. Trong
kinh Di Giáo đức Phật có dạy:
“Này các đệ tử, nếu các vị muốn giải
thoát mọi khổ đau thì nên thường xuyên tu tập quán biết đủ.
Pháp biết đủ là cơ sở của sự an lạc, hạnh phúc và sung
mãn. Người biết đủ thì dẫu nằm trên đất vẫn thấy an lạc,
người không biết đủ dù sống ở thiên đường vẫn không vừa
ý”.
Người biết sống tri túc thì không lấy lòng người
khác bằng cách dua nịnh, luồn cúi và cũng không bị các
giác quan sai sử, thao túng, vì vậy mà tâm người đó được
thanh thản và không tổn hại đến người khác, không gây ra
bất hòa.
Tu tập tâm nhẫn nhục cũng là một pháp môn giúp
hành giả có thể tạo dựng hạnh phúc cho mình và được mọi
người mến mộ. Tu tập hạnh nhẫn nhục thì hành giả phải biết
làm chủ tâm ý của mình, làm chủ được lời nói cũng như
hành vi của mình, không để tâm sân hận thiêu đốt,
không để những ý nghĩ ghen ghét, thù địch sai khiến,
phải thận trọng trong từng lời ăn tiếng nói, trong
từng hành vi biểu hiện của mình, không buông lời thô
ác để trả đũa. Nhẫn nhục là sự biểu hiện sức mạnh nội tâm.
Nhẫn nhục còn là phương thuốc thần hiệu để đối trị
tâm sân hận, làm lắng dịu lòng sân hận trong mình và có
thể làm dịu lại tâm sân hận, thù địch nơi người khác. Nhẫn
nhục đúng lúc có thể cảm hóa người khác dễ dàng.
Sáu phép hòa kỉnh cũng là những nguyên
tắc sống giúp con người tạo lập một tập thể hòa hợp,
một xã hội thanh bình. Nếu mọi người đều thực tập Sáu
phép hòa kỉnh thì xã hội sẽ không có sự tranh chấp,
cướp đoạt, tàn hại lẫn nhau. Ngược lại, mọi người sẽ
thương kính nhau, hòa đồng với nhau như nước với sữa,
chia sẻ ngọt bùi cùng nhau và giúp nhau cùng tiến bộ,
cùng xây dựng hạnh phúc cho cuộc sống.
Những giới luật mà đức Phật đã chế định cho
người Phật tử tại gia cũng như hàng ngũ xuất gia hành trì
cũng không ngoài mục đích là giúp hành giả đạt được sự an
lạc nội tâm, tạo lập một đời sống hạnh phúc và thanh
bình cho cá nhân và xã hội. Điều này chúng ta có thể
nhận thấy rất rõ qua năm giới mà đức Phật đã chế ra: không
sát hại, không trộm cắp, không tà hạnh, không nói dối và
không uống rượu. Đây là năm giới điều căn bản nhất trong đời
sống tu tập của người Phật tử, xuất gia cũng như tại gia.
Việc giết hại kẻ khác, trộm cắp tài vật của người khác,
sống không chung thủy, nói dối trá, lừa gạt người khác và
sử dụng những chất gây nghiện, những chất độc hại khiến
cho mình và người đều chịu khổ đau, bất hạnh, gây ra
những xáo trộn, bất an và nguy hại cho gia đình và cộng đồng
xã hội. Vì thế, muốn có được an vui trong cuộc sống,
được sống trong thanh bình thì phải thực tập năm giới điều
này. Sự sống là vô cùng quan trọng. Chúng ta muốn
tồn tại, muốn được sống thanh bình mà lại hủy diệt
sự sống quanh ta thì chẳng khác gì việc mò kim đáy bể.
Vì thế, bảo vệ và tôn trọng sự sống, không gây tổn hại đến
mạng sống của tất cả mọi loài cũng có nghĩa là chúng ta đang
xây dựng cho hạnh phúc của cá nhân và sự thanh bình của cộng
đồng xã hội. Chúng ta có thể khẳng định rằng năm giới
này là những nguyên tắc đạo đức căn bản của xã hội loài
người, chứ không riêng gì những người đệ tử Phật. Là một
người có lý trí, có lương tri, muốn sống trong hạnh phúc,
thanh bình thì nên thực hành theo năm nguyên tắc đạo đức này.
Với tâm từ bi vô lượng, muốn cứu khổ cho
muôn loài, muốn giúp mọi người thoát khỏi khổ đau
trong cuộc sống, Thái tử Tất-đạt-đa đã từ bỏ ngôi vị
Đông cung thái tử, từ giã hoàng cung xa hoa lộng lẫy, từ
giã người vợ diễm kiều và người con thơ yêu dấu để ra
đi với mong ước tìm ra chân lý, tìm ra con đường cứu
khổ. Vì thế, sau khi đã đạt được sự giác ngộ, giải thoát mọi
hệ lụy, khổ đau, đức Phật đã không biết mệt mỏi, không
quản ngại gian nan, vất vả trong việc giảng dạy những
pháp môn tu tập đến với mọi người nhằm giúp họ có thể tìm
được niềm hạnh phúc, an lạc trong cuộc sống, hay nói cách
khác là để giúp mọi người có thể sống trong an
bình. Chính vì vậy mà tất cả những pháp môn tu tập trong đạo
Phật đều không ngoài mục đích ấy. Pháp môn tu tập để được
sống an lạc, hạnh phúc mà đức Phật đã dạy thì rất là
nhiều, ở trên chúng tôi chỉ nêu ra những nét đặc trưng mà
thôi. Tuy có nhiều pháp môn tu tập khác nhau để con người
có thể sống trong thanh bình, hạnh phúc, nhưng cốt
tủy của chúng vẫn là không ngoài việc chuyển hóa tham
lam, sân hận và si mê nơi mỗi người, vẫn dựa trên nền
tảng của giới-định-tuệ và khởi điểm là từ nơi mỗi cá nhân
trong xã hội, từ việc chuyển hóa nội tâm và thanh
bình trong tâm của mỗi cá nhân. Xã hội không thể nào có
được sự thanh bình khi mỗi cá nhân, những tế bào cấu thành
nên xã hội, không có được sự thanh bình trong tâm, khi mà
trong tâm mỗi người vẫn còn bị khích động bởi sự
tham lam, sân hận, vẫn ngổn ngang những ý nghĩ thù
hằn, ganh ghét, những ý tưởng phân biệt, kỳ thị.
Ngày nay, với sự tinh xảo của những thành tựu
khoa học, công nghệ, với những vũ khí hủy diệt hàng loạt, ý
thức về trách nhiệm đối với sự an bình, hạnh phúc đối với cá
nhân và cộng đồng xã hội nơi mỗi người cần được nâng cao hơn
nữa, cần phải lưu tâm nhiều hơn. Nếu không thì chỉ vì một ý
niệm thù địch, chỉ vì tham vọng cá nhân là chúng ta có thể
gây hại đến không biết bao nhiêu người. Để góp phần trong
việc xây dựng thanh bình trong cuộc sống, cũng là thực
hiện tâm nguyện cứu khổ độ sanh của đức Từ Phụ,
những người con Phật chúng ta cần phải nỗ lực hơn nữa
trong việc truyền bá giáo lý đạo Phật đến với mọi người và
tự thân chúng ta phải tu tập để có được hạnh phúc, an lạc
trong cuộc sống, để có được một nội tâm thanh bình, và
cũng là để chia sẻ kinh nghiệm tu tập với người khác, để làm
những minh chứng hùng hồn cho lợi ích thiết thực của
giáo lý đạo Phật trong đời sống cá nhân và xã hội.
1- His Holiness The Fourteenth Dalai Lama,
Compassion.
2- HT. Thích Minh Châu dịch, Kinh Trung Bộ,
Kinh số 13: Đại kinh khổ uẩn.
3- HT. Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng chi bộ,
phẩm Sắc.
4- His Holiness The Fourteenth Dalai Lama, Ibib.
5- Lama Thubten Zopa Rinpoche, In search of
meaningful life.
7- HT. Thích Nhất Hạnh dịch, Kinh
6- Jan Willis, Buddhism and peace.
08-07-2008 16:23:12
